۱۳۹۰ اردیبهشت ۲۲, پنجشنبه

عکسهایی از گورستان مشاهیر در جمهوری آذربایجان-باکو


رشید بهبودف (به ترکی آذربایجانی: Rəşid Məcid oğlu Behbudov) (۱۹۱۵ - ۱۹۸۸)فرزند مجید بهبودلی یکی از خوانندگان جمهوری آذربایجان است که به جهت اجرای اپراهای مشهور، شهرت جهانی یافته‌است.
رشید بهبودوف در سال ۱۹۱۵ در شهر تفلیس در جمهوری گرجستان چشم به جهان گشود.عمده شهرت وی به خاطر اجرای نقش عسگر در نمایش موزیکال آرشین مال آلان است.
استعداد نادر رشید بطور یک‌شبه آشکار نشد، هر چند بمحض اینکه او کشف شد شهرت او چون آتش سرکشی پخش شد. رشید بطور خستگی‌ناپذیری به سفر می‌رفت و در سراسر دنیا کنسرت‌هایی را یکی پس از دیگری اجرا می‌کرد، در زمانی که مردم شوروی در جو خفقانی موسوم به پرده آهنین زندگی می‌کردند.
وی به کشورهای زیادی از جمله ایران، انگلیس، فنلاند، ترکیه، چین، بلغارستان، یوگسلاوی، بلژیک، اتیوپی، هند، عراق، شیلی، آرژانتین و دیگر کشورهای آمریکای جنوبی سفر کرد و در هر کشور حداقل ترانه‌ای به زبان آن کشور خواند بطوری که در مجموعه آثار او حدود ۵۰ ترانه به زبانی‌های غیر ترکی آذربایجانی است.
از جمله زبان‌های که بهبودف به آن‌ها خواند ترکی آذری، روسی، ارمنی، ترکی، فارسی، آلمانی، ایتالیایی، فرانسه، اردو و بنگالی را می‌توان یاد کرد.
در ایران او با نوازنده پیانو، چنگیز صادق‌اف و نوازنده تار، احسان داداشف برنامه اجرا کرد. این دو هنرمند در ایران بسیار محبوب بودند و کنسرت دوهفته‌ای آنها در ایران دو ماه طول کشید.
بهبودوف با ابداع شیوه جدیدی در آوازخوانی علاوه بر اینکه به شهرت فراوانی در بسیاری از کشورها دست یافت بلکه بسیاری از خوانندگان ترک‌زبان بعد از او به تقلید از شیوه وی پرداختند. بهبودوف در زمانی به عنوان سفیر به بعضی از کشورهای دنیا سفر کرد و در آن‌جا به اجرای انواع اپرا و آواز به زبان بومی آن محل یا به زبان ترکی آذربایجانی پرداخت.
عنوان هنرمند مردمی اتحاد جماهیر شوروی بزرگترین افتخاری بود که می‌توانست به یک هنرمند در شوروی داده شود. اما دولت شوروی ابتدا این جایزه از وی دریغ داشت. آنها پذیرفتند که رشید خواننده بزرگی است اما گفتند که وی تنها خواننده پاپ است نه اپرا. اما رشید تنها خواننده پاپ نبود و نقشهای بسیار پیچیده‌ای در اپرا اجرا می‌نمود. همان‌گونه که در نقش بالاش در اپرای سویل نشان داد و سرانجام به خاطر این کار جایزه یادشه را گرفت که برای هنرمندان آذربایجانی یک اتفاق غیرعادی بود چون عموماً این لقب نصیب هنرمندان روسی می‌شد. بسیاری نیز معتقد بودند که او ترانه‌های روسی را به مراتب بهتر از خوانندگان روس اجرا می‌کند.
فرزند وی رشیده رشید راه پدر را ادامه می‌دهد.



خلیل رضا اولو تورک شاعر مبارز آذربایجان.
Xəlil Rza Ulutürk (1932-1994) — Azərbaycanın xalq şairi. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Təbriz Xəlilbəylinin atası.
Xəlil Rza Ulutürk 1932-ci il oktyabr ayının 21-də Azərbaycanda Salyan rayonunun Pirəbbə kəndində Rza kişinin ailəsində ilk körpə dünyaya göz açdı. Gəlişi ilə ailəyə sevinc bəxş edən uşağa babası Xəlil öz adını verdi. Körpə qayğı və nəvazişlə böyüdü. Onu yeddi yaşından məktəbə göndərdilər.
İki saylı Salyan şəhər orta məktəbində təhsil aldığı ilk illərdən Xəlil öz çalışqanlığı, fərasəti və davranışı ilə müəllimlərin rəğbətini qazandı. O, Salyan şəhər kitabxanasının ədəbiyyat dərnəyinin üzvü idi. 1939-1949-cu illərin məktəb həyatı Xəlilin bədii ədəbiyyat aləminə, necə deyərlər, poeziyanın əzablı, romantik yaradıcılıq meydanına çıxması üçün hazırlıq dövrü oldu. Onun şifahi xalq ədəbiyyatını, klassik ve müasir yazıçıların əsərlərini mütaliə etməsi, istər-istəməz onda yazıb-yaratmağa güclü həvəs oyatmışdı. Xəlil onu həyəcanlandıran, düşündürən hadisələri bəzən poetik dillə ifadə etməyə çalışırdı. Onun ilk mətbu şeri "Kitab" 1948-ci ildə "Azərbaycan pioneri" qəzetində dərc olunmuşdur.
1949-cu ildə Xəlilin Azərbaycan Dövlət Uiversitetinin filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsinə daxil olması, Bakı ədəbi mühiti onun yaradıcılıq imkanlarına geniş yol açdı: universitetdə ədəbiyyatşünas-alim Cəfər Xəndanın, sonralar şair Bəxtiyar Vahabzadənin rəhbərlik etdiyi ədəbi dərnəkdə, istərsə də Azərbaycan Yazıçılar Birliyində xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun başçılığı ilə keçirilən "Gənclər günü" məşğələlərində fəal iştirak etməsi Xəlil Rzanın şair kimi püxtələşməsinə ciddi təsir göstərdi.
1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetini bitirən Xəlil Rza əmək fəaliyyətinə "Azərbaycan qadını" jurnalı redaksiyasında başlamışdır. O burada ədəbi işçi vəzifəsində çalışdığı iki ildə (1955-1957) dövri mətbuatda çap etdirdiyi məqalə və şerlərlə ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmişdir. 1954-cü ildə Xəlil Rza SSRİ Yazıçılar ittifaqının üzvü seçilir. Onun ilk şerlər toplusu - "Bahar gəlir" (1957) kitabı da nəşr olunur. 1957-ci ilin avqust ayında Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı Xəlil Rzanı Moskvaya, M.Qorki adına Dünya Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində olan ikiillik Ali Ədəbiyyat kurslarına göndərməsi də gənc şairin gələcəyinə inamla bağlı idi. Xəlil Rza Institutda rus ədəbiyyatının görkəmli sənətkarı Pavel Antokolskinin rəhbərlik etdiyi bölmədə poeziyanın nəzəri əsaslarını öyrənməklə yanaşı, dünya xalq-larının mədəni irsi ilə yaxından tanış olmuşdur. Moskvada təhsil illərində görkəmli rus şairi Samuil Marşakın evində və Yasnaya Polyanada dahi Lev Tolstoyun xatirə muzeyində olması, Leninqrada Ermitaj xəzinəsinə kollektiv səfəri, Nazim Hikmət və Mixail Şoloxovla görüşləri gənc şairin xatirəsində dərin izlər buraxmışdır.
1959-cu ildə Xəlil Rza Bakıya qayıtdıqdan sonra Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun aspiranturasında təhsilini davam etdirmişdir. O, 1963-cü ildə "Müharibədən sonrakı Azərbaycan sovet ədəbiyyatında poema janrı (1945-1950)" mövzusunda yazdığı dissertasiyanı uğurla müdafiə etmiş, fılologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsinə layiq görülmüşdür. Onu institutda müəllim kimi saxlamışlar. Tələbə auditoriyasına müəllim kimi daxil olduğu gündən Xəlil Rza dərs proqramı çərçivəsi ilə məhdudlaşmamış, vətənpərvərlik ruhlu mühazirələrində qədim milli bəşəri dəyərlərimizdən və doğma dilimizdən ürək yanğısı ilə söhbət açmışdır.
Xəlil Rza Azərbaycan dilinin saflığı, əcnəbi dilin təsirinə məruz qalmaması üçün özünəməxsus mübarizə yolu da seçmişdi. Harada olursa-olsun doğma dilində təmiz damşmayan müsahibindən eşitdiyi hər yabançı kəlmə üçün 5 qəpik cərimə tələb edər, "danışığından məmnun qaldığı soydaşlarını bir manat məbləğində mükafatlandırardı". Beləliklə, o, müasirlərinin diqqətini ana dilinin safhğını qorumağa cəlb etməyə, digər tərəfdən ruslaşdırma siyasətinə qarşı mübarizə aparmağa çalışardı. Əlbəttə, bütün bunlar dövlətin hakim dairələrinin nəzər-diqqətindən yayınımr, çox çəkmir ki, onun ictimai-pedaqoji fəaliyyəti məhdudlaşdırılır. "Bilik" cəmiyyəti yolu ilə Azərbaycan rayonlarına göndərilməsi qadağan olunur. Şair Sabir Rüstəmxanlı yazır:
"Xəlil Rzanı başa düşməyənlər çox idi. Onun cəsarətli vətəndaşlıq şerlərini dinləməkdən belə qorxanların sayı min-min idi. O, kürsüyə qalxanda durub salonu tərk edirdilər. Xəlilin antisovet, antiimperiya çıxışlarına dəlilik kimi baxanlar, onun səsini kəsməyə çalışan, yüksək kürsülərə yolunu bağlayan, onu kiçiltmək istəyənlər Xəlil Rza istedadının Allah vergisi olduğunu, şairin Allah hökmü ilə danışdığını dərk edə bilmirdilər" (Bax: X.Rza. "Ömür kitabı"nı yazan şairə. Bakı, 1998, səh. 5.).
Xəlil Rza Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnsti-tutundan uzaqlaşdırır. Onu Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutuna dəvət edirlər. Burada Xəlil Rza bütün qüvvəsini elmi-tədqiqat işinə və bədii yaradıcılığa həsr edir. Azərbaycan-Özbək ədəbi əlaqələri, Maqsud Şeyxzadənin həyat və yaradıcılığı haqqında monoqrafık əsərlər üzərində çalışır. Buna baxmayaraq, Xəlil Rza yenə də "şübhəli şəxs" kimi təqib olunur, onun imkanlarını məhdudlaşdırır, "təhlükəli ictimai müba-rizə" yolundan çəkindirməyə çalışırlar.


ابوالفضل ایلچی بیگ سیاست‌مدار آذربایجانی و یکی از مخالفان اتحاد جماهیر شوروی سابق و دومین رئیس جمهور جمهوری آذربایجان و نخستین رئیس جمهور غیر کمونیست جمهوری آذربایجان بود كه در انتخابات آزاد این مقام را در ۱۶ ژوئن ۱۹۹۲ احراز كرد و طی یک کودتا در جون ۱۹۹۳ از قدرت کنار رفت. وی رئیس حزب جبهه خلق آذربایجان بود. قبل از وی ایاز مطلب‌اف رئیس جمهور جمهوری آذربایجان بود و پس از وی حیدر علی‌ اف به این مقام رسید.
ائلچی بیگ در سال 1988 با حمله ارمنستان به آذربایجان ، ضمن عصیان بر علیه شوروی پیشین تظاهرات استقلال را آغاز نمود.
آذربایجان با تظاهراتی که ائلچی بیگ به عنوان رهبر جبهه خلق آغاز کرده بود در18 اکتبر سال 1991 برای بار دوم به استقلال خود دست یافت.
ائلچی بیگ بعد از اعلان استقلال با برگزاری انتخابات در هفتم ژوئیه سال 1990 به مقام ریاست جمهوری انتخاب گردید.
ابوالفضل الچی بیگ که در دوره ریاست جمهوری اش خارج شدن سربازان شوروی پیشین از خاکهای آذربایجان را تامین کرده بود مارش ملی ، واحد پول ، تمامی سمبلهای رسمی و پرچم جمهوری خلق آذربایجان را که در سال 1918 تاسیس یافته بود مجددا قبول نمود.
ائلچی بیگ همچون محمدرسول زاده بانی و اولین رئیس جمهور جمهوری خلق آذربایجان در سال 1918 ، در آنکارا بدرود حیات گقت.
ابوالفضل ائلچی بیگ در62 سالگی دارفانی را وداع گفته و در خیابان فخری بخاک سپرده شد.


سید جعفر پیشه‌وری در ۱۲۷۲ شمسی در یکی از روستاهای خلخال (روستای زاویه به زبان محلی زیوه) متولّد شد و به همراه خانوادهٔ خود به روسیه رفت.
او در روسیه تحصیل کرد، پس از انقلاب روسیه، به مرام کمونیستی علاقه‌مند شد و به عضویت کمیتهٔ مرکزی حزب عدالت درآمد. در ۱۲۹۹ در گیلان به همراه دیگر اعضای حزب عدالت کنگره اول حزب کمونیست ایران را برپا داشت. وی وزیر کشور جمهوری گیلان شد اما با شکست نهضت جنگل ایران را ترک کرد. وی پس از چندی به تهران بازگشت و دبیر مسئول تشکیلات حزب کمونیست ایران بود. فعالیت‌هایش در این زمینه ادامه داشت تا سال ۱۳۰۶ دستگیر و محاکمه شد.
پیشه‌وری از اعضای مؤسس حزب کمونیست ایران (دهه ۱۹۲۰) بود و به ۱۵ سال حبس محکوم و به زندان قصر منتقل شد، پس از عفو عمومی در شهریور ۱۳۲۰ آزاد شد. ولی به خاطر اختلافات سیاسی با گروه ۵۳ نفر و شخص دکتر تقی ارانی (در دوره زندان) و آوانسیان از فعّالیت در حزب توده ایران خودداری کرد و به انتشار روزنامه آژیر پرداخت که سیاست آن حمایت از اتحاد جماهیر شوروی بود. در سال ۱۳۲۲ خود را کاندیدای نمایندگی دوره ۱۴ مجلس شورای ملی کرد و به عنوان نماینده اوّل تبریز رأی آورد، ولی اعتبارنامه وی علیرغم حمایت دکتر مصدق از وی با مخالفت گروه سید سیدضیاءالدین طباطبائی در مجلس شورای ملی رد شد.
سید جعفر پیشه‌وری در سال ۱۳۲۴ به تبریز رفت و فرقه دموکرات آذربایجان را تأسیس کرد و به دنبال آن حکومت خودمختار آذربایجان را برپا داشت. این اقدام او همراه با تصرّف پادگان‌ها و واحدهای نظامی در تبریز و ارومیه و اردبیل بود.
در یکی از سخرانیهایش گفت:
ما همیشه گفته‌ایم و اکنون نیز صریحاً می‌گوییم: ما به‌طور جدی به ایران و تمامیت ارضی آن علاقمند ایم. اگر از طرفی خدشه‌ای به آن وارد شود شاید جدّی‌تر و فداکارانه‌تر از ساکنان ایالت‌های دیگر ایران – برای جلوگیری از آن [خدشه] اقدام خواهیم کرد. با این حال هرگز حاضر نیستیم از دفاع از ملّت، زبان و آداب و رسوم و خصوصیت‌مان به شرط آن‌که کشورمان یعنی ایران را خدشه‌دار نکند- صرف‌نظر کنیم. این‌جا چیزی که مغایر با قانون و حقّ حاکمیت خلق‌های ایران باشد وجود ندارد. برعکس اگر ما خود را با دست خودمان اداره کنیم، چه بسا این امر بتواند به تکامل و تعالی ایران رشد بیش‌تری دهد. نهضت ملی ما دیگر از چارچوب ملّی خارج شده و مقام پیشاهنگی جنبش دموکراتیک ایران را احراز کرده‌است. اکنون دیگر عموم مردم ایران شروع به درک این موضوع و معنای حقیقی آن کرده‌اند. گفتگوهای آغاز شده در تهران موجب روشن شدن ابهامات و سوءتفاهماتی گشته که دشمنان ما به طرق و بهانه‌های گوناگون ایجاد کرده‌اند. این گفتگوها حسن تفاهمی اساسی میان خلق آذربایجان و ایرانیان بیرون از آذربایجان به وجود آورده‌است. این حسن تفاهمات علی‌رغم تلاش‌های مذبوحانهٔ مرتجعین داخلی و خارجی، روز به روز عمق می‌یابد و نتایج مثبتی می‌دهد.
پیشه وری بعد از اینکه شوروی کردستان و آذربایجان ایران را تخلیه کرد و قبل از رسیدن نیروهای ایرانی در آذر ۱۳۲۵ به آذربایجان شوروی فرار کرد. یک سال بعد در تصادف اتومبیل زخمی ساده برداشت، روز بعد در بیمارستان درگذشت. مرگ وی را به توطئه سرویس‌های مخفی شوروی نسبت می‌دهند.

نوشته ای به زبان ترکی آذربایجانی با خط عربی - فارسی بر روی مزار مرحوم پیشه وری
ترجمه به فارسی:
نه تنها ملت آذربایجان که تمامی ملت ایران فداکاریها و شجاعتهای اعضای فرقه دمکرات و همچنین فدائیان فرقه دمکرات را سالها و قرنها از یاد نخواهند برد و از خدمات تاریخی ما یاد خواهند کرد.





حیدر علی اف (حیدر علی رضا اغلو علی اف) (به ترکی آذربایجانی: Heydər Əliyev) فرزند علیرضا متولد ۱۰ مه ۱۹۲۳ و درگذشت ۱۲ دسامبر ۲۰۰۳. از سال ۱۹۹۳ تا سال ۲۰۰۳ میلادی عنوان ریاست جمهوری آذربایجان را بعهده داشت.
قبل از وی ابوالفضل ایلچی بیگ و پس از او پسرش الهام علی اف ریس جمهور جمهوری آذربایجان است.
حیدر علی اف فرزند علیرضا در تاریخ ۱۰ می سال ۱۹۲۳ در شهر نخجوان آذربایجان و در یک خانواده کارگری متولد شد.
وی در سال ۱۹۳۹ پس از پایان تحصیلات متوسطه در دانشسرای تربیت معلم نخجوان، وارد رشته معماری دانشگاه صنعت آذربایجان ("آکادمی دولتی نفت آذربایجان" کنونی) شد. ولی بر اثر آغاز جنگ، او موفق به اتمام تحصیل نگردید.
پستها وسمتها تا دهه 90از سال ۱۹۴۱ مسئول بخش اشتغال کمیساریای خلق امور داخلی جمهوری خودمختار سوسیالیستی شوروی نخجوان
رییس جمهوری حیدر علی‌اف در ماههای می و ژوئن سال ۱۹۹۳ با پیدایش خطر جنگ داخلی و از دست رفتن استقلال کشور بخاطر تشدید کامل بحران حکومتی، مردم آذربایجان با اصرار خواستار روی کار آمدن حیدر علی اف شد. رهبران وقت آذربایجان ناگزیر رسماً از حیدر علی اف به باکو دعوت کردند. حیدر علی اف در تاریخ ۱۵ ژوئن سال ۱۹۹۳ رئیس شورای عالی آذربایجان انتخاب و بموجب مصوبه مورخ ۲۴ ژوئیه مجلس ملی، کفیل رئیس جمهوری آذربایجان شد. حیدر علی اف در روز سوم اکتبر با دستیابی به آراء عمومی مردم، به مقام ریاست جمهوری آذربایجان انتخاب شد. او، در انتخابات ریاست جمهوری مورخ ۱۱ اکتبر که با حضور گسترده مردم برگزار می‌گردید، با کسب ١/٧٦ درصد آراء، مجدداً رئیس جمهوری آذربایجان انتخاب شد. حیدر علی اف که، با طرح کاندیداتوری وی جهت شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ۱۵ اکتبر سال ۲۰۰۳ اعلام موافقت کرده بود، بعلت بروز مشکلاتی در وضع جسمانی از شرکت در این انتخابات خودداری نمود.


روبروی مزار حیدر علی اف قبر پدر و مادر ایشان قرار دارد که در تصویر مشهود است.


حسن بیگ زردابی (روزنامه نگار و ادیب)
موسس نخستین روزنامه ملی آذربایجان
روزنامه اکینچی در بیست و دوم جولای سال 1875 توسط حسن بیگ زردابی با تیراژ 300- 400 نسخه دو مرتبه در ماه منتشر می شد. انتشار این نشریه تا سپتامبر 1877 ادامه داشت.
آذربایجان ، بیست و دوم جولای هر سال را با نام "روز نشر ملی" نامگذاری کرده است .



پروفسور آکادمیک یوسف محمد علی اف
شیمیدان شهیر آذربایجان.





سلیمان رستم شاعر بزرگ آذربایجان
Rüstəmzadə Süleyman Əliabbas oğlu (Süleyman Rüstəm)
تولد در سال 1906
وفات 1986




صمد وورغون (به ترکی آذربایجانی: Səməd Vurğun) با نام اصلی صمد وکیلوف (۲۱ مارس ۱۹۰۶، صلاحی (قازاخ) - ۱۷ مه ۱۹۵۶، باکو) شاعر آذربایجانی بود.
صمد وورغون شاعر، نمایش‌نامه نویس، عضو پارلمان آذربایجان، دارنده دکتری افتخاری از دانشگاه دولتی مسکو، نایب رئیس فرهنگستان علوم آذربایجان، عضو انجمن صلح شوروی، رئیس اتحادیه نویسندگان در باکو بود. وی برندهٔ جوایز استالین و لنین بود که هر کدام را ۲ بار بدست آورد.
وی هنگامی که ۶ ساله بود، مادر خود را از دست داد. او سپس توسط پدر و مادربزرگش پرورش یافت.
اولین اثر وی «خطاب به جوانان» در سال ۱۹۲۵ روزنامهٔ «اندیشه نو» تفلیس منتشر شد.
خانهٔ شخصی وی اکنون به موزه تبدیل شده‌است. همچنین تئاتر دولتی درام روسی در آذربایجان به نام وی نامگذاری شده‌است. همچنین کتابخانه‌ای دراوکراین به نام او وجود دارد.
در سال ۱۹۵۸ در آذربایجان یک فیلم مستند از زندگی وی به کارگردانی نریمان شیخ‌علیف ساخته شده‌است.
مجسمه یادبود وی در مقابل راه‌آهن باکو و دیگری در ورودی کتابخانه ملی آخوندف قرار دارد. مجسمهٔ یادبود دیگری نیز در زادگاه وی شهر صلاحی وجود دارد. مجسمهٔ وی در شهر بیلاسوار در کنار مجسمه یادبود پوشکین قرار دارد.






غلام یحیی دانشیان فرزند یحیی در سال 1906 میلادی در یکی از روستا های سراب آذربایجان به نام عسگر آوا دیده به هستی گشود . او به غیر از خود دو برادر و سه خواهر نیز در خانواده داشته . از بخت بد خانواده برادرانش گویا در زمان جوانی درگذشته بودند و او دیگر تنها فرزند ذکور خانواده بود . وی از همان ابتدا طعم زجر را کشیده بود چرا که از زمان نوجوانی جهت کمک به امرار معاش خانواده در کنار پدر به کارهای سختی روی آورده بود و از همان اوان زندگی در جامعه ای که زندگی میکرد نا عدالتی ها را به چشم خود می دید .  وی که در روستای خود و دهات همجوار دهقانان را  علیه فئودالها می شوراند تا جایی که وی را گرفته و پرونده ای قطور برایش درست کرده به زندان افکندند . اردشیر آوانسیان در مورد پرونده سازی برای غلام یحیی می نویسد که  " ... از رئیس دادگستری پرسیدم  پرونده غلام یحیی دانشیان چیست ؟ پاسخ داد که غلام یحیی 8-7 نفر ژاندارم را در خانه ای زندانی کرده و با نفت آنها را سوزانده است . این دوسیه را به دروغ تهیه کرده بودند .ما در خارج تحقیقاتی کرده ؛ فهمیده بودیم که مالکین ؛ علیه غلام پرونده سازی کرده اند ..."  بعدها نیز که درسن جوانی  به کارهای سیاسی علاقه مند گردیده و با سیاسیون ارتباط برقرار می کند که جزئیاتش را می توان در خاطراتش مشاهده کرد. به اعتراف دوست و دشمن زمانی که وی در راس کار و به عبارتی درخدمت حکومت ملی آذربایجان  بود مصدر خدمات چندی  بالخصوص در مورد تامین امنیت گردید .  صرف نظر از تامین امنیت که مهمترین مسئله بود ؛ غلام یحیی به نشر معارف در زبان مادری خود اهمیت می داد . همو بود که در کنفرانس وحدت در مقابل کیانوری ؛ قاسمی ؛ طبری ؛ اسکندری ؛ راد منش و ... مبنی بر توقف " مجله ی آذربایجان " ایستادگی کرد و گفت : من به طور قطعی و جدی اعلام کردم که مجله ی آذربایجان ارگان کمیته مرکزی فرقه دموکرات  آذربایجان است و به نشر خود ادامه خواهد داد . روزنامه آذربایجان نیز به طور مرتب منتشر شده و خواهد شد . همچنین با آوردن دلایل و شواهد و نمونه های زیادی به آنان ثابت کردم که غلط؛ اشتباه و مغرضانه فکر می کنند "  اعضای   نامبرده حزب توده در نظر داشتند که به جای روزنامه ی آذربایجان  نویسندگان آذربایجانی از مجله ی دنیا استفاده کنند غافل از اینکه " غلام یحیی آدم کله شقی بود "  و به فرقه دموکرات که خود رنجها در باره آن کشیده بود علاقه مند بود و همیشه و همه جا حتی در جلسات سیاسی مدافع حق و حقوق ملت آذربایجان می گشت.  مثلا زمانی  در جلسه ای که با حضور اعضای برجسته حزب توده داشتند وی از رادمنش ؛ اسکندری ؛ آگاهی و ...  سوال می کند که  " آیا آذربایجان یک ملت است یا نه ؟ و آیا این دو آذربایجان یک وقت یک آذربایجان بوده است یا نه ؟" که جوابی نمی تواند بشنود و یکی دو جواب حاشیه ای تکرار می شود که این بار غلام یحیی در جوابی به آنها چنین می گوید :  البته هر قدر صریح تر صحبت کنیم بهتر است . رفقا یک تکته را فراموش می کنند که فرقه دمکرات آذربایجان 10 سال است وجود دارد . به مسئله دیگر نیز عمیقا توجه نمی کنند و آن این است که آذربایجان چون بیشتر مورد ستم ملی قرار گرفته است می خواهد خود را از این مظالم آزاد کنند و به همین دلیل نیز مقصود خود را در وجود فرقه می بیند . ستم ملی هم نسبت به کارگران و هم نسبت به دهقانان صورت می گیرد . در فاصله بین دو کنفرانس کمیته مرکزی ما چنین فکر می کرد که وحدت عمل ممکن است و کافی است . اما اکنون ما می بینیم که حزب واحد ضروری است . ... طرح مسئله ملی در در برنامه ما ضروری است و در هیچ جای دنیا مسئله ملی مثل ایران وجود ندارد . در آذربایجان اشخاص را محاکمه می کنند و حبس هم برای آنها معین می کنند . در صورتیکه اینها به جز زبان مادری خود زبان دیگری نمی دانند در چنین فصلی آیا نباید تصریح کرد که کارهای محاکماتی به زبان مادری انجام شود ؟ ...  برای حل مسئله ملی رفقا نباید از روی احساسات صحبت کنند . بلکه خود را باید بجای ملتهائی بگذارند که در اقلیت هستند و دچار محرومیت ها می باشند . " نظم و انظباط هم یکی دیگر از خصائص وی بود و به قول امیر علی لاهرودی " در محیط کار نسبت به همکاران  خود سختگیر بود  و در مذاکرات مربوط به فرقه دمکرات و مسئله ملی بیش از حد حساس بود ... اگر چه تحصیلات منظم نداشت اما در مسائل سیاسی کم مایه نبود ... در جلسات هیات اجرائیه حزب با روشنفکران سرشناس و از خود راضی در تقابل قرار می گرفت .  " اما بر خلاف گفته لاهرودی ؛ نورالدین کیانوری در مورد تحصیلات غلام یحیی می نویسد که  وی مدرسه عالی حزبی را در مسکو گذرانده بود .
غلام يحيي دانشيان در واپسين سالهاي پيش از انقلاب به علت بيماري و كهولت سن از فعاليت كناره گرفت و صدر افتخاري فرقه شد و در حوالي سال 1363 در شوروي درگذشت.





لطیف حسین اوغلو کریم اف
نقاش و رسام
Kərimov Lətif Hüseyn oğlu - Azərbaycanın xalq rəssamı, naxışşünas və xalçaşünas.
تولد 1906
وفات 19991

۱۳۹۰ اردیبهشت ۱۵, پنجشنبه

سورو،جهنمده بیتن گل(سوری،گلی که در جهنم روئید)شعری از عاصم اردبیلی با ترجمه فارسی



"جهنمده بیتن گول" حکایتی است واقعی از ماجرای عاشق شدن دختری (سوری) از "الموت" یکی از توابع قزوین به یک پسر اردبیلی به اسم ایوب که ظاهرا" آنجا دانشجو یا معلم بوده است.این ماجرا حدود 30- 40 سال پیش اتفاق افتاده و این دختر خانم "70" ساله (سوری) هم اکنون در اردبیل زندگی می کند، این حکایت را چند سال پیش استاد "عاصم اردبیلی" یکی از شاعران برجسته معاصر به صورت نظم و در کمال زیبایی نوشته است.

اینهم ترجمه این شعر برای هموطنان فارسی زبان البته مطمئناً ترجمه هر شعری از زیبائی آن شعر خواهد کاست و جای متن و زبان اصلی را نخواهد داد:

"جهنمده بیتن گول"
(گلی که در جهنم روئید)

سوری بیر دامجیدو گاوزدن آخاراغ اوزده ایتیبدور

قطره اشکی است که از چشمان سرازیر شده وبر گونه ها نشسته

سوری یول یولچیسیدور اَیریده یوخ دوزده ایتیبدور

مسافر راه راستی است – بخاطر درستی اش گم گشته است

سوری بیر مرثیه دور اوخشایاراق سوزده ایتیبدور

مرثیه ای است که کلامش گم گشته

او کونول لرده کی ایتمیشدی ازلدن اودو گوزدنده ایتیبدور
او که از اول از دل ها رفته بود از دیده ها نیز افتاده است
سوری بیر گوزلری باغلی،اوزو داغلی،سوزو داغلی،اولوبهاردان هارا باغلی!

سوری ؛ این دختر چشم وگوش بسته ، سیلی خورده ، محنت کشیده از کجا به کجا دلبسته است
بوشلاییب دوغما دیارین اموب البته یاریندان ال اوزوب هر نه واریندان

زادگاه خود را رها کرده، وبه دنبال دلدار خود، دست از همه چیز برداشته است

قورخماییب شهریمیزین قیشدا آمانسیز بورانیندان نه قاریندان

از سرمای سوزان و برف و یخبندان شهر ما هراسی به خود راه نداده

گزیر آواره تاپا یاندیریجی دردینه چاره تاپا بیلمیر

اودر به در دنبال چاره دردجانسوزخود می گرددکه هرگز نمی تواند راه به جایی ببرد

چوخ سویر عشقی باشیندان آتا،آما آتا بیلمیر

عشق را می خواهد رها کند اما نمی تواند

اُوا باخ اُوچی دالینجا قاچیر آما چاتا بیلمیر

شکار در پی صیاد می دود اما نمی رسد

ایش دونوب لیلی دوشوب چوللره مجنون سراغیندا

روزگاره برگشته ؛ لیلی در پی مجنون آواره گشته

شیرین الده تئشه،داغ پارچالییر فرهاد اوتورموش اوتاغیندا

شیرین تیشه بر دست گرفته وکوه می کند اما فرهاد نشسته بر دنج خانه
تشنه لب قو نئجه گور جان وری دریا قیراغیندا

قوی تشنه لب چگونه بر لب دریا ازتشنگی جان می سپارد

گوزده حسرت یئرینی خوشلایوب ابهام دوداغیندا

آرزو و حسرت رسیدن را در لبان و ابهام با خوشی گمانه می زند

وارلیغین سون اثری آز قالیر ایتسین یاناغیندا

می رود تاآخرین آثار هستی نیز از رخسارش زایل گردد

سانکی بیر کوزدی بورونموش کوله وارلیق اوجاغیندا

در کوره مانده است چون آتشی که خاکستر رویش را پوشانده باشد

کوزریر پیلته کیمین یاغ توکه نیب دور چراغیندا

چون فیتیله چراغی بی روغن به کم سویی می گراید

بوی آتیر رنج باغیندا قوجالیر گنج چاغیندا

با رنج روزگار بزرگ می شود و درجوانی شکسته می گردد

بیر آدامسیز سوری آدلی،الی باغلی دیلی باغلی

فردی بی رسم ونشان و دست ودل بسته ای به نام سوری

سوری جان اومما فلکدن،فلکین یوخدی وفاسی

سوری جان ، دل به دنیا نبند ، دنیا وفا ندارد

نقدر یوخدی وفاسی او قدر چوخدی جفاسی

هر چه وفا ندارد جفایش بیشتر است
کهنه رقاصه کیمی هر کسه بیر جوردی اداسی

چون رقاصان قهار بر هر کسی به گونه ای می رقصد

او ایاقدان دوشه نی ایستیر،ایاقدان سالان اولسون

از پا افتادگان را می خواهد از پادرآورد

او تالانمیشلاری ایستیر گونی گوندن تالان اولسون

تاراج شده گان را روز به روز تاراج شده تر می خواهد

او آتیلمیشلاری ایستیر هامودان چوخ آتان اولسون

رهاشدگان را می خواهد بیشتر ازهمه رها کند

او ساتیلمیشلاری ایستیر قول ائدر کن ساتان اولسون

بردگان را می خواهد بیشتر بر بردگی بگمارد

نئله مک قورقو بوجوردور فلکین نظمی ازلدن اولوب اضدادینه باغلی

چکار میشود کرد که نظم طبیعت بر اضدادش بسته است

قاراسیز آغلار اولانماز دره سیز داغلار اولانماز اولوسیز ساغلار اولانماز

سفید بدون سیاه – کوه بدون دره و زنده ی بدون مرده ارزشی ندارند

گره ک هر بیر گوزله بیر دانا چیرکینده یارالسین

باید درکنارهرپری زیبارویی / مجسمه زشتی ای نیز خلق شود

بیری انسین یره گویدن بیری عرشه اوجالانسین

یکی بر خاک مذلت بغلتد تا دیگری به اوج افلاک برسد
بیری چالسین ال ایاق غم دنیزینده،بیری ساحلده سئوینجیله دایانسین

یکی در گرداب بلا غرق شده دست و پا می زند ودیگری در ساحل آرامش دراز کشیده وبه التذاذمشغول شود

بیری ذلت پالازین باشه چکیب یاتسادا آنجاق،بیرینین بختی اویانسین

یکی پتوی ذلت زندگی را برای آرامش و خواب بر روی خود کشیده و دیگری بختش بیدار

بیری قویلانسادا نعمتلره یئرسز،بیری ده قانه بویانسین

یکی بهره مند از هر نعمتی و دیگری در خون غلتیده

آی آدامسیز سوری آدلی،ساچلاریندان دارا باغلی!

سوری بیکس – که از زلفانت بر دار آویخته شده

نئله مک ائیش بئله گلمیش؛چور گلنده گوله گلمیش

کار روزگار اینگونه است / هربلایی که برسد بر دامن گل می نشیند

فلکین ایری کمانینده اولان اوخ آتیلاندا دوزه دگمیش

آسمان خشم آلود چون تیر خود را بر کشد بر سینه غم می زند

دلسیزین باغرینی دَلمیش؛ایری قالمیش دوزو ایمیش

همه چیز را وا ژگون می کند

اونو خوشلار بو فلک:ائل ساراسین سئللر آپارسین
خوشحالی روزگار این است که سارای قبیله را به دست سیل دهد

بولبول حسرت چکه رک گول ثمرین یئللر آپارسین

بلبل در حسرت که ثمره گل ها بر باد رفته
قیسی چوللر ده قویوب لیلینی محمیلر آپارسین

قیس را در بیابان گذارده و لیلی را خواهان برد

خسروئی شیرینیله ال اله وئرسین،فرهادین قامتین اگسین
دست شیرین و خسرو در هم و قامت فرهاد بر هم شکسته

باخاراق چرخ زامان نشئیه گلسین کئفه دولسون،سوری لار سولسادا سولسون

و در اندیشه آن که چرخ زمان برگردداما دنیا خرسند اگر چه سوری ها پژمرده شوند

بیری باش یولسادا یولسون

کسی از شدت بدبختی خاک بر سرش کند

داش آتان کول باشی قویموش داشینی اوزگیه آتماز

سنگی که از فلاخن فلک برخیزد بر سینه فلک زدگان می نشیند

سن یئتیشسن هدفه اوندا فلک مقصده چاتماز،داها افسانه یاراتماز

چون به هدف رسی دنیا به مقصود خود نمی رسد و افسانهای نمی آفریند

سوری ای باشی بلالی زامانین قانلی غزالی

سوری – ای مصیبت – غزال خونین زندگی

سوری بیر گوشدی خزان آیری سالیبدور یوواسیندان

سوری - گنجشکی است از آشیانه خود جدا مانده

ال اوزوبدور آتاسیندان

از پدر خود جدا گشته
جوجه دیر حیف اولا سود گورمییب اصلا آناسیندان

حیف – گنجشکی است که سودی از مادرش ندیده

او زلیخا کیمی یوسیف ائیین آلمیر لیباسیندان

زلیخایی ست که بوی پیراهن یوسف را در سر دارد

بونا قانع دی تنفس ائده بیر یار هاواسیندان

بر آن قانع است که از هوای وصال یار تنفس کند

درد وئرن درده سالوب آمما خبر یوخ داواسیندان

درد فلک کشیده اما خبری از درمانش نیست

آغلایوب سیتقایاراق بهره آپارمیر دوعاسینان

چون ابشار اشک میریزد اما بهره ای از دعای خود نمیبرد

او بیر آئینه دی رسام چکوب اوستونه زنگار اوندا،یوخ قدرت گفتار

آئینه ای است که گرد و غبار رویش را پوشانده و قدرت گفتار ونمایان کردن ندارد

اوزی چیرکین دیلی بیمار،گنج وقتینده دل آزار

سوری کسی است که گرد روزگار بر رویش نشسته و درجوانی افسرده خاطرگشته است

گوره سن کیم دی خطا کار،گوره سن کیم دی خطا کار؟

گناه کار کیست؟؟؟ خطاکار کیست ؟؟؟؟
===================================================

(Cəhənnəmdə bitən gül)

Fələkin qanlı əlindən bir atılmış yerə əndı,
Bir fəlakət ananın can şirəsindən südün əmdı,
Bollu nisgil şələsi çigninə aldı,
Tay tuşundan dalı qaldı,
Sarı gül misli saraldı,
Günü tək bağrı qaraldı.
Xan çobansız selə tapşırsın özün ,
Yurdumuza bir Sara gəldı,
Bir vəfasız yar əlindən sana gəlməz yara gəldı,
Bir yazıq qız,can əlindən cana gəlməz cana gəldı,
Keçəcəkdə "Ələmut"damənəsindən buraya dərmana gəldı,
Bir adamsız "Suru"adlı,
əlı bağlı,
dili bağlı!
"Suru"kimdir?
Suru bir güldü cəhənnəmdə bitibdir,
Suru bir damcıdı gözdən axaraq üzdə itibdir,
Suru yol yolçusudur əgride yox düzdə itibdir,
Suru bir mərsiyədir oxşayaraq sözdə itibdir,
O könüllərdə ki itmişdi əzəldən,
Odu gözdəndə itibdir,
Suru bir gözlərı bağlı,
Özü dağlı,sözü dağlı,
Olub hardan hara bağlı?
Boşlayıb doğma diyarln,
Umub əlbəttə yarından,
Əl üzüb hər nə varından,
Qorxmayıb şəhrimizin qışda amansız boranından,
Nə qarından,
Gəzir avarə tapa yandırıcı dərdinə çarə,
Tapa bilmir,
Çox sevir eşqı başından ata,
Amma ata bilmir,
Ova bax ovçu dalınca qaçır amma çata bilmir,
İş donüb Leyli düşüb çöllərə Məcnun soraöında,
Şirin əldə təşə dağ parçalayır Fərhad oturmuş otağında,
Teşnşləb qu gör necə can verı dərya qırağında,
Varlıqın son əsərı az qalır itsin yanağında,
Sankı bir közdu bürülmüş külə varlıq ocağında,
Közəyır piltə kimin yağ tükənıbdır çırağında,
Bir adamsız "Suru"adlı,
əlı bağlı,
dili bağlı!
"Suru can" umma fələkdən,
Fələkin yoxdu vəfası,
Nə qədər yoxdu vəfası,
O qədər çoxdu cəfası,
Köhnə rəqqasə kimin hər kəsə bir cur dur ədası,
O ayaqdan düçəni istər ayaqdan salan olsun,
O talanmışları istir günügündən talan olsun,
O satımışları istir qul edərkən satan olsun,
Neyləmək qurqu bucurdur,
Fələkin nəzmı əzəldən olub əzdadinə bağlı,
Qarasız ağlar olanmaz,
Dərəsız dağlar olanmaz,
Ölüsüz sağlar olanmaz,
Gərək hər bir gözələ bir dana çirkinde yaransın,
Biri ənsın yerə göydən biri ərşə ucalansın,
Biri ççalsın əl əyaq qəm dənizində,
Biri sahildə sevincilə dayansın,
Biri zillət palazın başə çəkib yatsada ancaq,
Birinin baxtı oyansın,
Biri quylansada nemətlərə yersız,
Biridə qanə boyansın,
Ay adamsız Suru adlı,
Saçlarından dara bağlı!
Neyləmək iş belə gəlmış,
Çür gələndə gülə gəlmış,
Fələkin əğri kəmanında olan ox atılanda düzə dəğmış,
Dilsizin bağrını dəlmış,
Əğri qalmış düz əğılmış,
Onu xoşlar bu fələk el Sarasın sellər aparsın,
Bülbül həsrət çəkərək gül səmərin yellər aparsın,
Qeysı çöllərdə qoyub leylini məhfillər aparsın,
Xosro,Şirinilə ələlə versın,Fərhadın qamətın əğsın,
Baxaraq çərxe zəman nəşəyə gəlsın,
Kefə dolsun,
"Surular" solsada solsun,
Sısqa bır ulduz ağər olmasa ulduzlar içində,
Bu səma,zulmətə batmaz,
Daş atan kül başı qoymuş daşını özgəyə atmaz,
Sən yetışsən hədəfə onda fələk məqsədə çatmaz,
Daha əfsanə yaratmaz,
"Suru" ay başı bəlalı,
Zamanın qanlı qəzalı!
"Suru" bir quşdur xəzan ayrı salıbdır yuvaslndan,
əl üzübdür atasından,
o züleyxa kimi Yusif iyin almır libasından,buna qane dir tənəffüs eləyır yar havasından,
dərd verən dərdə salıb amma xəbər yox davasından,
ağlayıb sızlayaraq bəhrə aparmır duasından,
o bir ayinədir rəssam çəkıb üstünə zengar,
onda yox qudrəte quftar,
üzü çırkın,dili bimar,
gənc vəqtində delazar,
görəsən kimdi xətakar,
görəsən kimdi xətakar?